بحران ناشی از انتشار ویروس کرونا با نام کووید ۱۹ که از کشور چین آغاز و در مدت کوتاهی به بحرانی منطقهای و سپس جهانی تبدیل شد، ابعاد گوناگونی از زندگی انسانها را تحت تاثیر خود قرار داده است. در خصوص ابعاد بهداشتی، روانی، اجتماعی و نیز اقتصادی این بحران بسیار گفته شده؛ ولی در مورد ابعاد زیست محیطی ناشی از ادامه بحران کووید ۱۹, ذکر چند نکته قابل توجه به نظر میرسد:
تشدید استرس منابع آبی
در شرایطی که تقریبا تمام کشورهای خاورمیانه از سالیان قبل در زمره مناطق تحت استرس آبی دستهبندی میشدند، با ظهور کووید ۱۹ که در حال حاضر مهمترین توصیه در پیشگیری از ابتلا به آن، شستوشوی مداوم دستها و ضد عفونی کردن سطوح، اشیا و وسایل مورد استفاده؛ حتی در شرایط قرنطینه افراد است، بار مصرف منابع آب شیرین را در سراسر دنیا بهویژه در مناطق بیشتر درگیر با ویروس مانند کشور ایران، به میزان قابل توجهی افزایش داده است و در صورت تداوم روند فعلی در مصرف آب، استرس بیشتری بر منابع موجود آب کشورها وارد میشود که دامنهاش بر سایر منابع و صنایع مانند تولید برق اثرگذار خواهد بود.
بنابراین بهنظر میرسد استفاده از تدابیر و روشهای جایگزین تولید آب آشامیدنی و تولید برق و … برای جلوگیری از بحرانهای آتی ضرورت بیشتری یافتهاند؛ امری که مستلزم توجه دقیق کارشناسی در توسعه پایدار در این صنایع است.
دیپلماسی موثر در همکاریهای آبی منطقهای
بدون شک پس از فروکش کردن هیجان و استرس فعلی ناشی از همهگیری ویروس کرونا و کنترل این بیماری در آینده، کشورهای منطقه با استرس ناشی از کمبود منابع آبی و افزایش منازعات داخلی و منطقهای بر سر منابع کاهشیافته آبِ موجودشان روبهرو خواهند بود. بدون شک یکی از چالشهای فوری و بعدی دولتها، رو در رو شدن با معضل کاهش منابع آبی است؛ امری که در ابعاد داخلی و منطقهای مستلزم برنامهریزی بهینه میباشد.
از سلسله یادداشتها در سیاست و فرهنگ پیرامون بحران کرونا:
- ویروس کرونا و مدیریت بحران؛ لزوم همکاری سازمانهای بینالمللی در جهت رسیدن به ثبات و آرامش
- عطسه کرونا بر ساحت اوپک؛ بررسی نقش ویروس کرونا بر بازار نفت
- بحران کرونا؛ جنگی نابرابر که نیاز به هوشمندی دارد
- شوک بزرگ نفتی؛ ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دلها
سیستمهای تصفیه فاضلاب، بازیافت آب و زباله ناپایدار در منطقه
در شرایطی که تقریبا تمام کشورهای منطقه (به غیر از یکی دو استثنا) در سیستم بازیافت و تصفیه فاضلاب و نیز سیستمهای دفع زباله پایدار با محیط زیست، با نقاط ضعف جدی روبهرو هستند و تقریبا تمام رودخانههای منطقه به فاضلاب خانگی و یا صنعتی آلوده میشوند، افزایش مصرف شویندهها بههمراه استفاده مکرر از ماسک و بهویژه دستکشهای یکبار مصرف، میتواند به آلودگی وسیع خاک و نیز آبهای سطحی مانند رودخانهها و سفرههای آب زیر زمینی با انواع مواد شیمیایی و شویندهها و پلاستیکها منجر شود.
چنین مسألهای میتواند اثرات و لطمات جبرانناپذیری بر محیط زیست بهطور کل و زیست گیاهی و جانوری، آب و خاک منطقه بهطور ویژه وارد آورد که اثرات میانمدت و درازمدت وسیعی بههمراه خواهد داشت. این مهم میتواند به بحران زیست محیطی موجود در منطقه، دامن زده و حتی حیات و امنیت انسانی را در خاورمیانه به مخاطره اندازد .
برآمد سخن
در مجموع بهنظر میرسد پس از ساخت واکسن کرونا و کشف داروی موثر آن و فائق آمدن دولتها بر اثرات فوری این بیماری، چالش رویارویی با اثرات زیست محیطی ناشی از بحران منطقهای کووید ۱۹ (ویروس کرونا), بهویژه از نظر افزایش سطح منازعات داخلی و منطقهای بر سر منابع آبی مشترک از یکسو و افزایش آلایندگی آبهای موجود به مواد آلی و پلاستیک از سوی دیگر، چالشی جدی پیش روی دولتها خواهد بود.
