هفده لحظه برای ولادیمیر نقدی بر شخصیت ولادیمیر پوتین بر اساس مستند «پوتین: داستان یک جاسوس روس»

با وجودی که از زمان المپیک سوچی در ۲۰۱۴ زمزمه‌های حمله نظامی روسیه به اوکراین وجود داشت با این حال جهان هنوز از شوک این حمله در ۲۰۲۲ بیرون نیامده و این سؤال همچنان خودنمایی می‌کند: در سر پوتین چه می‌گذرد؟

سریال مستند سه قسمتی «پوتین: داستان یک جاسوس روس» به کارگردانی نیک گرین در سه قسمت با عناوین «ظهور پوتین»، «دشمنان و خائنان» و «پوتین برای همیشه» سعی می‌کند با عینک روانشناسی سیاسی، ویژگی‌های شخصیتی پوتین و تاثیر آن بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی او را بررسی کند. هرچند که منش و روش رهبری مانند پوتین اساساً به مذاق کارگردان انگلیسی خوش نمی‌آید و گاهی شمشیر را از رو می‌بندد، با این حال مستند حاوی نکات مهمی است که کمک می‌کند فرایند تصمیم‌گیری سیاسی پوتین بهتر شناخته شود.

در قسمت نخست با عنوان «ظهور پوتین»، ولادیمیر، کارمند جوان جاه‌طلب و تا حدی خود شیفته FSB یا همان سرویس امنیتی روسیه فدرال است که پس از سقوط دیوار برلین در ۱۹۸۹ افتان و خیزان به سن پیترزبورگ باز می‌گردد و یک شغل متوسط به عنوان معاون شهردار پیدا می‌کند. در اینجا کارگردان نقبی می‌زند به دوران کودکی و نوجوانی مملو از فقر ولادیمیر و البته معجزه ورزش جودو که از پیوستن ولادیمیر جوان به گروه‌های خلافکار جلوگیری کرده است. فلسفه حاکم بر جودو به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر ذهن پوتین تا امروز بسیار به او کمک کرده، فلسفه‌ای که بر واکنش نامتقارن، استوار و به معنی استفاده از وزن و توانایی حریف علیه خودش است!

البته عنصر دیگری هم بر شکل‌گیری شخصیت ولادیمیر جوان در این سال‌ها موثر است، کلنل اشترلیتز، شخصیت رمان یولیان سمیونوف و سریال «هفده لحظه بهار» به کارگردانی تاتیانا لیوژنوا که در ۱۹۷۳ در روسیه پخش می‌شد. این سریال روایتگر داستان واقعی یک جاسوس روس در آلمان در 17 روز آخر جنگ جهانی دوم است. ولادیمیر چنان شیفته اشترلیتز بود که بعدها در دوره‌ای که در شهرداری بود در فیلم مستندی درباره دولتمردان سن پتزبورگ، از موسیقی متن این سریال در نماهایی که پوتین حضور دارد استفاده می‌شود. (این سریال در ایران با نام جنگ سرد از شبکه دو سیما اوایل دهه ۱۳۷۰ پخش شد).

در قسمت دوم با عنوان «دشمنان و خائنان» فیلم بر نحوه مواجهه پوتین با مخالفانش پس از به قدرت رسیدن متمرکز می‌شود. کارگردان سعی می‌کند به رابطه حمله‌های تروریستی چچنی‌ها و پیرو آن جنگ با دولت خودخوانده چچن که موجب افزایش محبوبیت پوتین و پیروزی او در انتخابات شد بپردازد.

آنچه پوتین از یلتسین بیمار تحویل می‌گیرد، مجموعه‌ای از الیگارشی ثروتمند شده، متأثر از سیاست‌های اقتصادی یلتسین است که در واقع حاکمیت را در دست دارند. ولادیمیر با یکی دو اقدام، به آن‌ها می‌فهماند که کشتی‌بان را سیاستی دگر آمده و اگر به قواعد جدید بازی پایبند نباشند، حذف می‌شوند. تحلیل محتوای سخنان پوتین در سال‌های ابتدایی به قدرت رسیدن، گاه چنان خشونتی را عریان می‌کند که مخاطب را شوکه می‌سازد؛ به‌عنوان نمونه در نطقی درباره حمله به چچن و بازگشت عظمت به روسیه، از واژه روسی معادل کلمه «تبدیل به مایع کردن» دشمنان استفاده می‌کند یا در جایی دیگر می‌گوید: «دشمنان را می‌شود تحمل کرد ولی خائنان را نه!».

با وجود آنکه دولت روسیه به شکل رسمی دخالت در حذف فیزیکی مخالفان را در خارج و داخل روسیه رد می‌کند اما مستند سعی دارد مدارکی را در رد ادعای روسیه کنار هم قرار داده و بیننده را به این سمت سوق دهد که روسیه در قتل مخالفان مانند مقصری می‌ماند که در حالی که دست‌هایش را از خون پاک کرده، چشمکی رندانه هم به شاهدان می‌زند.

قسمت سوم با عنوان «پوتین برای همیشه»، با بررسی روند انتخابات در روسیه و عملکرد تیم پوتین- مدودف، انتخابات را غیر دموکراتیک شمرده و تغییرات و مطالبات امروزی جامعه روسیه را نشان می‌دهد.

با وجود استفاده از مصاحبه‌ها و تصاویر واقعی رویدادها، مستند بسیاری از سوالات را بی پاسخ می‌گذارد؛ مثلا اینکه آیا اساساً پوتین به برقراری دموکراسی به شیوه غربی و رابطه با اروپا علاقه‌ای دارد که غرب از او می‌خواهد برخی چارچوب‌ها را درباره اوکراین و ناتو رعایت کند؟ پوتینی که در بیست سال اخیر آرای فیلسوف سیاسی مورد علاقه‌اش ایوان ایلین را بیش از پیش سرلوحه کارش قرار داده و به سمت نوعی از ناسیونالیسم تندروی روسی پیش می‌رود. با این حال، مستند نقاط قوت زیادی دارد، از جمله با وجودی که سریال در سال ۲۰۲۰ (پیش از حمله روسیه به اوکراین) ساخته شده اما کارگردان با روزنامه‌نگاران و تحلیلگرانی مصاحبه کرده که شناختی دقیق از شخصیت و انتخاب‌های پوتین دارند و رویدادهایی از جمله جنگ قریب‌الوقوع روسیه و اوکراین را پیش‌بینی می‌کنند.

چه بخواهیم چه نخواهیم پوتین، به‌ویژه این روزها، قوی‌ترین رهبر جهان است. با وجودی که شبه پوتین‌های عوامگرایی مانند اردوغان سعی می‌کنند از او کپی برداری کنند اما حرکت آن‌ها بیشتر شبیه کلاغی است که راه رفتن کبک را تقلید می‌کنند و کماکان این ولادیمیر پوتین است که قدرت بلامنازع در منطقه و (شاید) در جهان است. با این حال برخی تحلیلگران معتقدند که پوتین از نظر روانی شرایطی دارد که او را در اینده سیاسی‌اش با مشکلاتی مواجه خواهد کرد. پوتین هم مانند بسیاری از مردم، درگیر بحران میانسالی است، بحرانی که حتی با پنهان کردن مراجعاتش به جراح پلاستیک و تلاش برای جوان و قدرتمند نشان دادن خود و علی‌رغم خودنمایی‌هایی چون ماهیگیری و غذا خوردن با کارگران و کشاورزان و صد البته تأکید اغراق‌آمیز بر ورزش، از دید رسانه‌ها پنهان نمانده است. این گروه معتقدند پوتین این روزها، مانند کوهنوردی است که زیادی بالا رفته و اکنون نمی‌داند چگونه پایین بیاید!

پی‌نوشت:

• سریال مستند پوتین: داستان یک جاسوس روس Putin: A Russian Spy Story محصول 2020 به کارگردانی نیک گرین و محصول کشور انگلستان است .
• لحظات هفده‌گانه بهاری رمانی نوشته یولیان سمیونوف و سریالی ۱۲ قسمتی در سال ۱۹۷۳ به کارگردانی تاتیانا لیوژنوا است.
• عکس از ANTIPOLYGON YOUTUBE  برداشت شده از Unsplash