تحرکات نظامی جدید امریکا در عراق تلافی دیپلماتیک یا خطای استراتژیک

طی روزهای گذشته ائتلاف به رهبری آمریکا از خروج نیروهای خود از پایگاه «کی-1» کرکوک در شمال عراق و واگذاری پایگاه‌های «القیاره» در شمال و «القائم» در غرب عراق به نیروهای ارتش عراق خبر داده و در عوض نیروهای خود را در پایگاه‌های دیگر از جمله عین‌الاسد متمرکز کرده است؛ همچنین ارتش (اشغالگر) امریکا مدعی استقرار سامانه ضد موشکی خود (موسوم به پاتریوت) در پایگاه‌های نظامی‌اش در«الحریر» واقع در اربیل (مرکز اقلیم کردستان عراق) و «عین الاسد» شده است. تحرکات آمریکایی‌ها در حالی در عراق با پوشش عقب‌نشینی نیروهای امریکایی و تحویل پایگاه‌های آن به ارتش عراق در حال انجام است که به عقیده بخشی از تحلیلگران، این تحرکات تصادفی و برای انجام عملیات استقرار مجدد نیروها و جابجایی آن‌ها نیست؛ بلکه آمریکا اهداف دیگری را دنبال می‌کند و سعی دارد به آن دست یابد.
متن حاضر علل، آثار و پیامدهای این تحرکات را بررسی می‌کند.

نقض حاکمت عراق

در حالی که دنیا با ویروس قاتلی به نام کرونا دست و پنجه نرم می‌کند اما به نظر می‌رسد دونالد ترامپ نیات شومی در عراق در سر می‌پروراند و نقل و انتقال نظامیان آمریکایی از پایگاه‌های کوچک به پایگاه‌های بزرگی مانند عین الاسد و انتقال سامانه پاتریوت به این پایگاه و پایگاه حریر در کردستان عراق آن هم بدون اجازه و هماهنگی با دولت قانونی عراق، گواه آن است. دولت مرکزی عراق پیش از این با استقرار این سامانه‌ها در خاک کشورش موافقت نکرده بود و آمریکایی‌ها با نقض حاکمیت بغداد دست به استقرار این سامانه در عراق زده‌اند. «کریم علیوی» عضو کمیته امنیت و دفاع مجلس عراق با اشاره به اینکه آمریکایی‌ها به طور مخفیانه و بدون موافقت دولت عراق، نصب سامانه موشکی پاتریوت را در پایگاه عین‌الاسد در غرب عراق آغاز کرده‌اند، آن را اقدامی خطرناک دانست که دولت عراق باید در خصوص آن تحقیق کند زیرا هیچ اجازه‌ای در این زمینه به آمریکا داده نشده است.

علل و اهداف

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که نصب سامانه پاتریوت درعین‌الاسد چند ماه پس از آن روی می‌دهد که این پایگاه هجدهم دی در واکنش به اقدام تروریستی دولت ترامپ که منجر به شهادت سردار سلیمانی شد، هدف سیزده فروند موشک بالستیک سپاه پاسداران ایران قرار گرفت و در جریان آن بیش از ۱۰۰ نظامی آمریکایی ضربه مغزی شدند؛ ولی تحرکات نظامی اخیر امریکا تنها به استقرار سامانه پاتریوت محدود نشده و این کشور ضمن تخلیه برخی از پایگاه‌های نظامی خود و انتقال تجهیزات نظامی از سوریه و کویت به عراق، اقدام به پروازهای شناسایی با بالگردهای خود از مراکز نظامی و حیاتی این کشور نموده است. به نظر می‌رسد امریکایی‌ها اهدافی فراتر از تقویت سیستم دفاعی خود در عراق را دنبال می‌کنند که ممکن است علل و عوامل متعددی در اینگونه تحرکات دخیل باشند:

۱. در نگاه نخست به نظر می‌رسد هدف امریکا دور کردن نظامیان خود از تیررس موشک‌های مقاومت عراق باشد. به‌عبارت دیگر آمریکا به دنبال کمتر کردن آسیب‌پذیری خود در برابر حملات تلافی‌جویانه مقاومت عراق است. به هر حال آمریکا از حجم گسترده مخالفت با طرح‌هایش و نیز حضور نظامی آن در عراق آگاه است.

۲. دلیل دوم را می‌توان در به‌هم‌ریختگی ساختار حکومتی و عدم وجود یک نخست‌وزیر قدرتمند در بغداد دانست. وجود پرواز‌هایی بدون اجازه دولت عراق در نزدیکی مناطق نظامی این کشور، انتقال و استقرار سامانه ضد موشکی پاتریوت در خاک این کشور همگی نشان‌دهنده نقض آشکار حاکمیت عراق است که ریشه در وضعیت نابسامان دولت عراق دارد؛ البته واشنگتن از این وضعیت راضی است و بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در رقم زدن این وضعیت در قبال عراق دست داشته‌اند. در این بین حضور ایران به‌عنوان یکی از بازیگران موثر منطقه‌ای در عراق یکی از مسائل و موضوعاتی است که باعث می‌شود معادلات به هم بریزد؛ چراکه در سوی دیگر این معادلات ایالات متحده قرار دارد و به هیچ‌وجه تحمل نفوذ تهران در بغداد را ندارد. آمریکایی‌ها خود را در سقوط صدام بسیار مهم می‌دانند و از این جهت برای خود یک نقش و جایگاه بسیار بالایی در عراق قایل هستند. به همین دلیل به هیچ وجه حاضر به خروج از عراق نیستند و اساساً این موضوع را منتفی می‌دانند. از طرفی واشنگتن نمی‌تواند روابط عراق و ایران را تحمل کند و در این راه مانع‌تراشی‌های گسترده‌ای صورت داده است، اما غیر از امریکا کشورهایی مانند عربستان، امارات، اردن و حتی رژیم صهیونیستی هم از روابط نزدیک تهران و بغداد عصبانی هستند و عملاً نمی‌خواهند این روند ادامه داشته باشد. آنها به خوبی می‌دانند که ایران و عراق دو کشور بسیار ثروتمند و قدرتمند منطقه به حساب می‌آیند و اتحاد این دو کشور برای آنها خطر آفرین است. به همین دلیل فعالیت مخرب آنها علیه ایران روز به روز بیشتر می‌شود. اینکه می‌بینیم بارها و بارها در عراق بحران ایجاد شده و تا به امروز هم این روند ادامه دارد، دقیقاً از همین جا نشأت گرفته است.

عراق برای کشور ایران ارزشی راهبردی، حیاتی و استراتژیک دارد.

۳. دولت ترامپ با استقرار سامانه پاتریوت به دنبال آن است تا به ایران و سایر کشورهای منطقه بگوید که به هیچ‌وجه نمی‌گذارد منافعشان در عراق دست‌خوش تهدید شود. اقدام تروریستی آمریکا در شهادت رساندن سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس که رفتاری غیرقانونی و تروریستی و مداخله‌گرانه و نقض حاکمیت عراق محسوب می‌شد به راهبرد اخراج آمریکا منتهی و علاوه بر واکنش اولیه ایران در عین‌الاسد، به مصوبه پارلمان عراق مبنی بر اخراج سریع این نیروها و تکلیف دولت عراق مبنی بر ضرورت پیگیری این مصوبه، رسید. آمریکا دچار سردرگمی شدیدی در عراق شد و دست به اقدامات متناقض زد، که شامل تهدید و تمرد از قواعد همکاری طبیعی بین آمریکا و عراق بود ولی مقامات آمریکایی از عزم خود مبنی بر ماندن در عراق سخن راندند. به موازات اقدامات آمریکا، هشدار و نوعی آمادگی هوشمندانه در نیروهای مقاومت عراقی و دیگر دستگاه‌های مسئول عراقی به اجرا گذاشته شد. از سوی دیگر هدف قرار دادن پایگاه های ارتش و حشدالشعبی موجب همگرایی و همکاری بیشتر بین این دو سازمان نظامی عراقی و عزم بیشتر برای اخراج آمریکا گردید. لذا آمریکا دست به اقدامات نقض حاکمیتی بیشتر در عراق زده و بدون هماهنگی با فرماندهی نظامی و ارتش عراق، پروازها و جابجایی و تقویت پایگاه‌ها خود در عراق را به اجرا گذاشت و پروازهای شناسایی بر روی پایگاه های ارتش و حشدالشعبی را افزایش داده که با اعتراض حکومت عادل عبدالمهدی روبه‌رو شد.

۴. ناکامی در اعمال نفوذ در ساختار قدرت در عراق: به موازات اقدامات نظامی در عراق، آمریکا تلاش کرد، از طریق رهبران سازش‌کار و یا وابسته و یا نفوذی‌های خود در دستگاه اطلاعاتی عراق در مسیر تعیین نخست وزیر جدید کارشکنی و یا مداخله جدی نموده و افراد وابسته به آمریکا را بر رهبران عراقی تحمیل نماید. این پروژه نیز آن‌چنان رسوا و فاقد وجاهت پیش رفت‌ که امید آمریکا در این عرصه نیز به حداقل تنزل پیدا کرد.

۵. اقدامات امنیتی در عراق فضای سنگینی را علیه نیروها و پایگاه‌های نظامی آمریکا، ثبت کرد و مجموعه متغیرهای سیاسی، نظامی و امنیتی، در مسیر مطلوب آمریکا به پیش نرفت. از آنجا که آمریکا، صراحتاً از چشم داشت تجاوزکارانه به نفت و ثروت عراق سخن گفته بود به کمک سعودی ها به جنگ قیمت نفت روی آورد که آن هم به چشم انداز مطلوب دست نیافت.

عراق به‌تنهایی به اندازه کل اتحادیه اروپا برای ایران از نظر اقتصادی ارزش و اهمیت دارد.

۶. سامانه پاتریوت می تواند جایگزینی برای سامانه اس ۴۰۰ روسی باشد؛ روس‌ها قرار بود سامانه اس-۴۰۰ را به عراق بفروشند ولی تاکنون این موضوع محقق نشده است. به همین جهت آمریکایی‌ها به دنبال آن هستند تا با استقرار ساماته پاتریوت، عراقی‌ها را از این کار باز دارند و از سوی دیگر بغداد را مجبور کنند که از این سامانه برای امنیت آسمان عراق نیز استفاده کند. عراقی ها قبلاً در خصوص انتقال این سامانه مخالفت کرده و تنها شرط استقرار این سامانه را فروش و واگذاری آن به عراقی ها تعیین کرده بودند.

آثار و پیامدها

تردیدی نیست که بخشی از اقدامات و تحرکات نظامیان اشغالگر امریکا در عراق به منظور دفاع در برابر موشک‌های بالستیک ایران و محور مقاومت می‌باشد؛ ولی با توجه به قابلیت‌های محدود این سامانه می‌توان این اقدام را تنها یک پیام آشکار به تهران تلقی کرد که ما در عراق و حتی در سوریه خواهیم ماند. آن‌ها با استقرار این سامانه پدافندی، فقط به دنبال تامین اهداف نظامی یا امنیتی نیستند؛ بلکه در دنیای امروزِ سیاست، بسیاری از نقل و انتقال‌ها پیام غیرمستقیم سیاسی و راهبردی دارد تا یک خودنمایی میدانی و نظامی.

عراق پل ارتباطی ایران و سوریه است، ما برای نخستین بار از طریق عراق و به صورت زمینی به آب‌های مدیترانه رسیده‌ایم

تاریخچه به‌کارگیری این سامانه در جنگ‌های گدشته نشان می‌دهد این سامانه از موفقیت ناچیزی در دفع حملات موشکی داشته است. نمونه روشن آن ناکارآمدی سامانه پدافند موشکی پاتریوت در دفع حملات به تأسیسات نفت عربستان سعودی است که انصارالله یمن مسئولیت آن را بر عهده گرفت. از طرفی با توجه به شعاع عملیاتی محدود این سامانه برای دفع حملات موشکی و پوشش دفاعی مناسب، لازم است دهها سایت پاتریوت برای دفاع از پایگاه های امریکا و نیروهای ائتلاف گسترش یابد که این امر قطعاً واکنش کشورهای منطقه از جمله ایران و محور مقاومت را به‌همراه خواهد داشت.

پایگاه‌هایی که نظامیان آمریکایی از آن‌ها خارج شده‌اند،کوچک‌اند و آن‌ها به پایگاه‌های بزرگ یعنی عین‌الاسد، التاجی و حریر منتقل شده‌اند و مفهوم آن این است که عقب‌نشینی آن‌ها غیرواقعی است و به مثابه استقرار مجدد است. به نظر می‌رسد سناریوی عقب‌نشینی جدید با هدف خاص یعنی هدف قرار دادن حشد الشعبی وگروه‌های مقاومت عراق و رهبران و شخصیت‌های شیعی مرتبط با حشد شعبی و مقاومت باشد.

از نگاه تحلیلگران و ناظران امور، علاوه بر تحرکات گسترده و خطرناک نظامیان آمریکایی در عراق و پرواز مستمر بالگردها و پهپادهای آمریکایی بر فراز مناطق حساس عراق، انجام رزمایش نظامی در امارات با وجود تصمیم سابق ترامپ برای تعطیلی همه رزمایش‌ها به علت کرونا، قابل توجه است. علاوه بر آن تصمیم وزارت خارجه آمریکا در خروج کارکنان سفارت آمریکا از منطقه سبز بغداد و کنسولگری آن در اربیل همگی گویای این است که واشنگتن حالت جنگی به خود گرفته است. در مجموع آمریکا دو هدف عمده را در عراق دنبال می کند؛ نخست روی کار آوردن مهره‌های مورد نظر خود در عرصه سیاسی عراق و حذف سیاستمداران مخالف حضور نظامی آمریکا به هر قیمتی و دیگری تضعیف و به حاشیه راندن نیروهای مقاومت با ایجاد بازدارندگی و تهدید معتبر به تلافی و یا با اقدام مذبوحانه علیه گروه‌های مقاومت و حشد الشعبی عراق از طریق نظامی. هرچند امریکا هفته های قبل نیز پادگان های حشد را بمباران کرد به این امید که در مقابل حملات علیه نیروهای خود «بازدارندگی» ایجاد کند اما تنها نتیجه ای که گرفت افزایش حملات بود.

برآمد سخن

واشنگتن گمان می‌کرد پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی و حاج ابومهدی المهندس، نفوذ ایران در عراق یک شبه صفر می‌شود، حشد الشعبی فرو می‌پاشد و سیاستمداران عراقی هم فرمان‌بردار امریکا می‌شوند. قضایا ظاهراً طور دیگری رقم خورد. امریکا قادر به انتصاب نخست وزیر مدنظر خود نیست و عملاً عادل عبدالمهدی ابقا شده، گروه‌های شیعه منسجم‌تر شده و رویکرد عملیاتی علیه امریکا پیدا کرده‌اند و تهاجمی مستمر و ظاهراً تمام نشدنی علیه نیروهای امریکایی -تا اخراج آنها از عراق- آغاز شده است؛ بنابراین، احتمال درگیری نظامی وجود دارد؛ ولی در این درگیری قطعاً امریکایی‌ها در موضع دفاعی و منفعلانه قرارخواهند گرفت.

جمهوری اسلامی ایران ضمن اخطار جدی به امریکایی‌ها از طریق مبادی دیپلماتیک، می‌بایست هشیاری و آمادگی خود را برای هرگونه اقدام سیاسی و نظامی حفظ و تقویت نماید. نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران باید به ارتش امریکا گوش‌زد کند؛ میزان خویشتنداری جبهه مقابل در برابر جنون واشنگتن بسیار شکننده است و قواعد درگیری جدید، معادله ضربه با ضربه متقابل را به همراه خواهد داشت و آمریکایی‌ها باید تبعات هرگونه اقدام تحریک آمیز را بپذیرند. گروه‌های مقاومت عراق برای پاسخ به هرگونه حمله آمریکا یا اصرار بر ابقای نیروهای آمریکایی در خاک عراق آمادگی کامل دارند. از طرفی اگر قرار باشد که پنتاگون و ترامپ از مشغله‌های دولت‌های منطقه در جنگ بیولوژیک برای هدف قرار دادن مقاومت منطقه‌ای بهره بگیرد، واکنش‌های مقاومت نیز منطقه ای و استراتژیک خواهند بود. یعنی ممکن است ماجراجویی در عراق با واکنش فلج‌کننده در نقطه‌ای دیگر نیز همراه شود. این پیام نامرئی ولی محسوس، به خوبی تأکید دارد که به جز آسیب پذیری راهبردی حاکمان وابسته در ریاض و امارات، هرگونه ماجراجویی در عراق و اجرای عملیات احتمالی نظامی، اطلاعاتی و امنیتی و ترور و …، می تواند خسارت و پیامدهای راهبردی برای آمریکا و متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آن در بر داشته باشد. امریکا اگر می خواهد سریال حملات علیه نیروهای آن متوقف شود بایستی از عراق و منطقه خارج شود.

در مورد دلایل وقایع فعلی در رابطه با تحولات منطقه‌ای به‌ویژه در عراق، چند نکته بسیار مهم وجود دارد که نباید فراموش کرد:

عراق برای کشور ایران ارزشی راهبردی، حیاتی و استراتژیک دارد؛ فراموش نکنیم که یکی از مهم‌ترین دلایل شکست تحریم‌های آمریکا طی سال‌های گذشته علیه ایران، کشور عراق بوده است. برای درک اهمیت موضوع باید اشاره کرد که صادرات ایران به عراق از صادرات ایران به کل اتحادیه اروپا نیز بیشتر بوده، یعنی عراق به‌تنهایی به اندازه کل اتحادیه اروپا برای ایران از نظر اقتصادی ارزش و اهمیت دارد. موضوع مهم دیگر این است که عراق پل ارتباطی ایران و سوریه است، ما برای نخستین بار از طریق عراق و به صورت زمینی به سوریه رسیده‌ایم و این یعنی رسیدن ایران به لبنان و حزب‌الله و دریای مدیترانه، که هر یک به تنهایی دارای اهمیتی ویژه‌ای است، در ادامه باید گفت فقط کافی است بزرگراه ایران، عراق و سوریه کامل و به صورت رسمی افتتاح شود تا واردات و صادرات ما به جای مسیر جنوب و تنگه باب‌المندب و کانال سوئز، از طریق دریا که بسیار کندتر و طولانی‌تر و زمان‌برتر است، از راه زمینی و از طریق سوریه و عراق به ایران انجام شود، فکر کنید راه آهن این سه کشور به هم متصل شوند …، جدا از اقتصاد سه کشور ، تصور کنید که برای ترانزیت کالای سایر کشورهای منطقه و جهان چه فرصت عالی و باارزشی به وجود می‌آید و چه بهره اقتصادی برای این سه کشور خواهد داشت. اخراج آمریکا از عراق یعنی شکست تحریم های آمریکا و اقتدار و شکوفایی ایران و کشورهای منطقه!

قدرت نفوذ منطقه‌ای ایران به هیچ وجه نباید کاهش یابد و به همین دلیل ایران باید به شدت دنبال اخراج تروریست‌های آمریکایی از عراق و منطقه باشد و اگر لازم شد تمام‌قد وارد میدان شود، از دست دادن عراق برای ایران بسیار خطرناک است و به هیچ‌وجه نباید عقب نشست یا کوتاه آمد. تضعیف مقاومت در عراق، یعنی تضعیف ایران و سخت‌تر شدن شرایط موجود.