هوش مصنوعی و قوانین حاکم بر آن اهمیت تدوین قوانین نظارتی و بازاندیشی نهادها با گسترش و کاربرد بهتر و سودمندانه‌تر از هوش مصنوعی

امروزه هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اختراعات انقلاب صنعتی چهارم در نظر گرفته شده است. جوامع به‌منظور سازگاری بهینه با موقعیت‌های جدید (AI) نیازمند وضع قوانین و مقرراتی برای شبه‌هوش طبیعی انسان در ساختار مصنوعی هستند. در این راستا کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته سعی در تکامل، توسعه و قانون‌گذاری این فناوری در تمام حوزه‌های کاربردی دارند.

از اوایل دهه 2010 تاکنون پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه هوش مصنوعی به دست آمده است. دنیای دیجیتال ساختار رابطه قدرت را درهم می‌ریزد؛ رابطه‌ای که مبتنی‌بر افزایش سواد دیجیتال و ورود به دنیای همراه با الگوریتم‌ها، محاسبات و پلتفرم‌ها است. اجرای قانون و پیشگیری از وقوع جرم موضوعاتی مهم در برنامه‌های ملی هوش مصنوعی هستند که نیازمند تدوین قوانین نظارتی و بازاندیشی نهادها، سیاست‌ها و هنجارهای جهانی به‌منظور تخصیص، گسترش و کاربرد بهتر و سودمندانه‌تر هوش مصنوعی است.

در حوزه‌ی داخلی از یک‌سو حفظ حریم خصوصی شهروندان، امنیت ملی و انسانی و در حوزه شرکت‌ها حفظ منافع، حقوق شخص ثالث، مالکیت فکری و حفاظت از داده‌های عمومی و تجزیه و تحلیل آنها از دیگر سو درحوزه ارتش توسعه سیستم‌های سلاح خودکار نیازمند الزامات نظارتی و چارچوب قانونی فرمول‌بندی‌شده برای توسعه‌ی آینده‌ی سیستم‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی است. چالش خاص هوش مصنوعی به‌عنوان تکنولوژی این است که در چارچوب سیاست‌های نظارتی قرار ندارد؛ بنابراین نهادهای قانون‌گذاری، مراجع نظارتی و نهادهای بین‌المللی برای تنظیم بخش‌های تحلیل و ابزارهای تصمیم‌گیری با چالش روبه‌رو هستند.

در همین راستا یکی از کشورهای پیشرو در این دانش آلمان است و از نشانه‌های تحولات هوش مصنوعی تدوین «راهبرد هوش مصنوعی دولت فدرال آلمان» است که به‌عنوان چارچوبی برای سیاست‌های کلی تدوین شده است. مسئولیت تأمین مالی تحقیق بر عهده وزارت آموزش و تحقیقات فدرال است، درحالی‌که وزارت دادگستری فدرال مسئولیت مسائل حقوقی مربوط به کاربرد هوش مصنوعی را برعهده دارد، وزارت کار و امور اجتماعی فدرال مسئول تأثیرات بازار کار است؛ این گسترش وسیع سازمان از بعضی جهات برای وسعت موضوعی هوش مصنوعی مناسب است، زیرا هوش مصنوعی در بسیاری از زمینه‌های سیاسی تأثیر می‌گذارد. با روی‌آرودن کشورها به الگوریتم‌ها برای پیش‌بینی رویدادها، سیاست خارجی به کلی تغییر شکل خواهد داد؛ بدین‌ترتیب اگر ایران مایل به اعمال نفوذ سیاست خارجی خود بر توسعه آینده هوش مصنوعی باشد، به هماهنگی قوی‌تری در حوزه‌های گوناگون نیازمند است و برای ادغام هوش مصنوعی در جامعه از نظر اخلاقی، حقوقی و فرهنگی نیازمند تدوین قوانین و مقرراتی است.

1. قانون‌گذاری در زمینه هوش مصنوعی

هوش مصنوعی به‌عنوان مشاور در اتاق فکر سیاست‌مداران و یک پردازشگر سیاسی در عرصه سیاست خارجی ایران می‌تواند استفاده شود. به‌منظور انسجام در فرایند تصمیم‌گیری و در شرایط بحران و بازی‌های سیاسی اختلال‌افکن در عرصه بین‌المللی با افزایش کیفیت و سرعت تصمیم‌گیری بدون وجود استرس روانی که در زمان بحران ذهن انسان را از تصمیم‌گیری صحیح دور می‌کند و در مقابله با موانع راه‌حل ارائه می‌دهد با دراختیارگذاردن اطلاعات صحیح و شفاف برپایه منافع ملی به دور از جناح‌بندی‌های سیاسی می‌تواند به‌عنوان مدل تصمیم‌گیری هوشمندانه استفاده شود.

2. فقدان دستیابی به هوش مصنوعی برای کشورها

در بازی سیاست جهان به‌دست‌آوردن فناوری هوش مصنوعی توسط کشورهای که از این هوشمندی باز مانده‌اند، با فقدان تأثیرگذاری در اقتصاد جهانی به تأثیرپذیری بسنده می‌کند؛ به‌عبارتی در بازی گرگ‌ها، گرگ‌های قوی گرگ‌های ضعیف را به حاشیه می‌رانند و خود سردسته گروه می‌شوند. در این مثال می‌توان آن را به کل جهان تعمیم داد، هر کشوری که در این فناوری پیشرو باشد، رهبر جهان آینده خواهد بود. کشورهای که زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری خود را با اقتصادهای دانش‌محور مبتنی‌بر استفاده از هوش مصنوعی سازگار نکنند، توان رقابت و تولید سرمایه را در جهان از دست خواهند داد. در همین راستا، مجمع جهانی اقتصاد در گزارش اخیرش اشاره کرده است جهان به ایجاد یک قرارداد اجتماعی جدید نیاز دارد تا ایمنی نوآوری فناورانه، به‌ویژه هوش مصنوعی و هماهنگی آن با نیازهای اخلاقی یک جامعه جهانی را تضمین کند. دولت ایران خواهان تنش‌زدایی و تقویت همکاری سیاسی، اقتصادی در منطقه و جهان برای رشد اقتصادی است اما معمای سیاست خارجی ایران در حصار تحریم‌ها، کنوانسیون FATF قرار دارد که رشد اقتصادی را با چالش‌های بی‌شماری مواجه کرده است.

3. امنیت و تهدید سایبری

با افزایش سرعت اطلاعات و ارتباطات، به تبع آن حملات سایبری نیز پیشرفته‌تر می‌شود و ابزار مورد نیاز برای حفظ اطلاعات در مقابل آنان هم پیچیده‌تر می‌شود. در برخورد با تهدید امنیت سایبری و با بهره‌گیری از تجزیه و تحلیل داده‌ها به کمک هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی میزان دقت و سرعت عمل به‌طورچشمگیری افزایش می‌یابد. پیش‌بینی براساس تحلیل داده‌ها می‌تواند ناهنجاری‌های اینترنتی و بدافزارها را شناسایی کند و به‌منظور یافتن تهدید‌های داخلی و شناسایی کاربران درون سازمان‌ها و خنثی‌سازی عملیات آنها الگوهای رفتار کاربران را نیز تجزیه و تحلیل می‌کند. در قرن حاضر ارتباطات اینترنتی به بالاترین حد خود رسیده و همگان از تمامی امکانات و قابلیت‌های تجهیزات رایانه‌ای و ابزارهای ارتباطی برای انجام کارهای روزانه و پیشبرد اهداف خود بهره می‌گیرند. اکنون که شاهد وابستگی دولت‌ها، شرکت‌ها و شهروندان به ابزارهای اینترنتی هستیم و با توجه به حملات سایبری، مسئله امنیت سایبری به‌ویژه برای دولت‌ها به جهت محافظت از زیرساخت‌های حیاتی، نظامی یا دولتی بسیار ضروری است. هوش مصنوعی را می‌توان در سطح جهان برای پیشگیری و تشخیص جرائم هکر‌های سایبری و تشخیص اخبار فیک استفاده کرد. بنابراین استفاده از سیستم‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی با قابلیت پیش‌بینی می‌تواند قبل از حملات سایبری آنها را تشخیص دهد. وابستگی امنیت ملی به فضای سایبر در زمینه تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات سبب شده تا آسیب‌رساندن و مخدوش‌کردن این فضا تهدید جدی برای امنیت ملی محسوب شود.

برآیند سخن

ورود به دنیای سیستم‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی به‌معنای تغییرات در حوزه‌های گوناگون و نیازمند وضع قوانین و مقررات اخلاقی و حقوقی است. دولت جمهوری اسلامی ایران با تغییر زاویه از اقتصاد مبتنی‌بر نفت بر اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های AI با همکاری‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی و تغییر پارامترهای قدرت از ابعاد عمودی به ابعاد افقی می‌تواند در این مسیر پیشرو کشورهای منطقه خاورمیانه شود. بدین‌منظور در عرصه‌ی داخلی:

1. هوش مصنوعی باید در زمینه‌ی فناوری، اهداف سیاسی، سیاست‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی‌ها گنجانده شود، چراکه کمبود دانش و مهارت در عصر هوش مصنوعی کشور را از مسیر توسعه باز‌می‌دارد و قابلیت کنترل، پیشگیری، پیش‌بینی و مدیریت بحران‌های فضای مجازی و تهدیدات سایبری را نخواهد داشت.
2. سیستم‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی از ادغام دانش‌های گوناگون خلق می‌شوند؛ بنابراین نیازمند افراد متخصص در تخصص‌های گوناگون است.
3. حمایت و پشتیبانی دولت از کسب‌وکارهای مبتنی‌بر هوش مصنوعی.
4. ایجاد یک چارچوب حقوقی و اخلاقی شامل حریم خصوصی و حفاظت از اطلاعات شخصی شهروندان حفاظت از مالکیت فکری.
5. ایجاد فضای بازمجازی با بسترهای محافظتی امنیتی (منع فیلترینگ، شفافیت) برای محققان و شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور تحقیقات نظری و کاربردی در عرصه بین‌المللی: نخست: فراهم‌سازی سرمایه برای شرکت‌های داخلی به‌منظور ورود به بازارهای دیجیتال بین‌المللی و دعوت از شرکت‌های بزرگ مانند آمازون، گوگل، تسلا، اپل برای توسعه زیرساخت‌های دیجیتالی همراه با برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی علمی با حضور نمایندگان شرکت‌های بزرگ دیجیتالی دنیا. دوم: در عرصه دیپلماسی سایبری تمرکز وزارت خارجه بر دیپلماسی سایبری با هدف اقناع افکار عمومی جهان در جهت منافع ملی کشور و زدودن تصویر منفی ایران در سطح جهان و استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای به‌اشتراک‌گذاشتن افکار، برنامه‌ها، معرفی فرهنگ و تمدن ایران. سوم: ایجاد همکاری و تأسیس مرکز همکاری‌های هوش مصنوعی خاورمیانه در ایران و ایجاد صندوق توسعه هوش مصنوعی با هدف توسعه‌گرای و تجارت هوش مصنوعی، ایران به‌دلیل تحریم با محدودیت‌های فراوانی مواجه است به همین دلیل با همکاری با دیگر کشورها در ایجاد آزمایشگاه و تأسیسات مشترک به این فناوری دست یابد.

…

پی‌نوشت:

1. در این یادداشت از منابع زیر بهره گرفته شده است:

1. Dickow, M, Jacob,D .(2018), The Global Debate on the future of Artificial Intelligence, The Need For International Regulation and Opportunities for German foreign Policy, SWP Comment.
2. Russh,B. (1997), Artificial Intelligence and Foreign Policy Decision – Making ,Monterey, California, Naval Postgraduate School, Colhoun: The Nps Institutional Archive D space Repository.
3. A .Compbeel, Thomas, Artificial Intelligence: An Over View Of State Intelligence,(2019), Future Grasp.
4. Hassani, Hissein, Sirimal, Emmanuel, Silva, Sirimal. (2020), Artificial Intelligence (AI) OR Intelligence Augmentation (IA):What is the future Journal AI.

1. این یادداشت نخستین بار در شماره 4084 روزنامه‌ی شرق به تاریخ  سه شنبه ۹ شهريور ۱۴۰۰ منتشر شده بود.